اگر تا به حال هنگام سفرهای جادهای یا پرواز با هواپیما، به کابلهای بلند برق در حاشیه بزرگراهها، بیابانها یا مسیرهای هوایی نگاه کرده باشید، احتمالاً چشمتان به توپهای بزرگ و رنگی افتاده است؛ توپهایی نارنجی، زرد، قرمز یا سفید که انگار روی سیمها آویزان شدهاند. شاید همیشه برایت سؤال بوده: این گویهای رنگی دقیقاً چهکار میکنند؟ آیا نقش تزئینی دارند؟ علامت خطرند؟ یا چیزی فراتر از آن؟ واقعیت این است که پشت همین توپهای ساده، یک داستان مهندسی، ایمنی هوایی، و حفاظت طبیعی جریان دارد که بسیاری از مردم از آن بیخبرند.
IFLScience در گزارش تازه خود توضیح میدهد که این توپهای رنگی که به نام Marker Balls یا «گویهای نشانگر خطوط خدماتی» شناخته میشوند، ابزارهای ایمنی بسیار مهمی هستند و سه نقش اصلی دارند:
اول، جلوگیری از برخورد هواپیماها با خطوط برق یا کابلهای مخابراتی؛ دوم، افزایش دید در شرایط آبوهوایی سخت یا نور کم؛ و سوم، کاهش برخورد پرندهها با این خطوط که سالانه باعث مرگ میلیونها پرنده در جهان میشود. این توپها در ظاهر سادهاند، اما طراحیشان دقیقاً بر اساس استانداردهای بینالمللی هوانوردی و مهندسی برق تنظیم شده است.
ماجرا از کجا شروع شد؟ در دهههای میانی قرن بیستم، تعداد برخورد هواپیماهای کوچک (بهخصوص هلیکوپترها و هواپیماهای سبک) با خطوط برق افزایش یافت. بیشتر این برخوردها در مناطق روستایی و بیابانی بود؛ جاهایی که خطوط برق بسیار بلند و در فاصله زیاد از سطح زمین کشیده میشوند و در شرایط نور نامناسب تقریباً نامرئیاند. حتی خلبانان باتجربه هم ممکن است نتوانند این سیمها را تشخیص دهند، بهخصوص زمانی که خورشید در زاویه کم است یا سیمها روی پسزمینه کوه، جنگل یا آسمان مهآلود دیده میشوند. همین موضوع باعث شد سازمانهای هوانوردی در آمریکا و اروپا تصمیم بگیرند یک راهکار ساده اما تأثیرگذار معرفی کنند: گویهای بزرگ رنگی.
این توپها معمولاً بین ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر قطر دارند و از پلاستیک فوقسخت، مقاوم در برابر UV و شرایط جوی ساخته میشوند. رنگهای آنها هم بیتصادفی نیست؛ نارنجی و قرمز برای روزهای روشن، سفید برای پسزمینههای تیره، و زرد برای شرایط مهآلود. این رنگها به گونهای انتخاب شدهاند که در هر نوع وضعیت نوری بیشترین کنتراست را ایجاد کنند. اما نکته مهمتر این است که این توپها فقط روی هر سیمی نصب نمیشوند. محل نصب دقیقشان بر اساس نقشههای پروازی، ارتفاع کابل، نزدیکی به فرودگاهها، مسیر هلیکوپترهای امدادی، و حتی مسیر پرواز پرندگان بزرگ مانند درناها مشخص میشود.
جالبتر اینکه نقش زیستمحیطی این توپها کمتر شناخته شده اما بسیار مهم است. پرندگان بزرگجثه مثل قو، پلیکان، لکلک و عقاب معمولاً هنگام پرواز روی آب یا زمین به افق نگاه میکنند، نه روبهرو. بنابراین سیمهای برق، بهخصوص وقتی با پسزمینه روشن ادغام میشوند، میتوانند کاملاً نامرئی باشند. برخورد پرنده با کابل نهتنها باعث مرگ آن میشود، بلکه در بسیاری از مناطق افتادن پرنده به خطوط برق موجب قطع برق سراسری نیز شده است. به همین دلیل در برخی کشورها بخش محیطزیست الزام کرده که مسیرهای مهاجرت با توپهای رنگی مشخص شوند تا پرندگان بتوانند سیم را از فاصله دور تشخیص دهند.
از نظر فنی، نصب این توپها کار سادهای نیست. مهندسان با بالابرهای ویژه یا هلیکوپتر، توپها را روی سیمها میگذارند و با پیچهای غولپیکر آن را محکم میکنند. هر توپ حدود ۷ تا ۹ کیلوگرم وزن دارد و نباید تعادل سیم را مختل کند. محاسبات دقیق، زاویه نصب، فاصله بین توپها و حتی الگوی رنگ آنها توسط استانداردهای FAA (در آمریکا) و ICAO (در سطح بینالمللی) مشخص میشود.
اما چرا اندازهشان بزرگ است؟ چون هدف این است که یک خلبان حتی از فاصله چند کیلومتر متوجه وجود سیم شود. سیمها معمولاً تنها چند سانتیمتر ضخامت دارند و از دور دیده نمیشوند. توپها مثل «علامتهای هشدار از راه دور» عمل میکنند؛ چیزی شبیه تابلوهای هشدار بزرگراه، اما برای آسمان.
این توپهای ساده همان چیزهایی هستند که هر روز از کنارشان رد میشویم اما کمتر کسی میداند تا چه حد در حفظ جان انسانها، پرندگان، و پایداری شبکه برق اهمیت دارند. پشت همین اشیای معمولی، یک جهان کامل از مهندسی و ایمنی پنهان است؛ جهان کوچکی که اگر نباشد، حوادث بزرگ رخ میدهد.