بیابان آتاکاما در شمال شیلی، خشک‌ترین نقطه شناخته‌شده روی کره زمین است؛ جایی که بارندگی سالانه آن کمتر از یک میلی‌متر است و شرایط خشن محیطی، قرن‌ها اجساد انسانی ماقبل‌تاریخ را تقریباً دست‌نخورده نگه داشته است. اما پژوهش تازه‌ای که به گزارش IFLScience منتشر شده، شگفتی تازه‌ای را رقم زده: مومیایی‌های باستانی آتاکاما مغزهایی بسیار کوچک‌تر از حد انتظار داشتند. این کشف، نگاه دانشمندان به فیزیولوژی و شیوه‌ی مومیایی‌سازی تمدن‌های اولیه‌ی ساحل اقیانوس آرام را تغییر داده است.
این مومیایی‌ها که متعلق به تمدن‌های چینچورو و تیوا‌نکو هستند، بین ۵۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال پیش زندگی می‌کردند و از نخستین انسان‌هایی محسوب می‌شوند که آگاهانه به مومیایی‌کردن اجساد پرداختند — قرن‌ها پیش از مصریان. در بررسی‌های اخیر با استفاده از اسکن‌های CT و مدل‌سازی سه‌بعدی مغزی، مشخص شد که حجم مغز در بسیاری از نمونه‌ها تا ۳۰٪ کمتر از مقدار طبیعی بر اساس ابعاد جمجمه است. در نگاه نخست، این مسأله می‌توانست نشانه‌ای از اختلال ژنتیکی یا سوء‌تغذیه باشد، اما داده‌های باستان‌شناسی و شیمیایی روایت دیگری را آشکار کردند.
طبق توضیحات محققان دانشگاه شیلی، آب‌و‌هوای فوق‌العاده خشک آتاکاما باعث کاهش تدریجی حجم بافت‌های نرم بدن در طول هزاران سال شده است. مغز به دلیل تراکم بالای چربی و آب، آسیب‌پذیرترین عضو در برابر تبخیر و اکسید شدن است. همچنین، برخی از مومیایی‌ها با لایه‌های ماسه‌ای و نمک‌های طبیعی پوشانده شده بودند که به مرور زمان بافت مغز را متراکم و فشرده کرده و اندازه ظاهری آن را کوچک‌تر نشان داده‌اند. این فرایند، نه به ویژگی زیستی ذاتاً کوچک، بلکه به شرایط فیزیکی خاص ماندگاری اجساد مربوط بوده است.
با این حال، پژوهشگران به نکته‌ای فرهنگی نیز اشاره کرده‌اند: در برخی موارد، سازندگان مومیایی‌ها عمداً مغز را از حفره‌ی جمجمه خارج می‌کردند و با مواد معدنی یا ترکیبات گیاهی جایگزین می‌نمودند؛ اقدامی آیینی که با باور به «پاک کردن خاطره‌های روح» همراه بوده است. همین دست‌کاری آیینی می‌تواند به تفاوت‌های قابل‌توجه در ساختار جمجمه مومیایی‌ها توضیح دهد.
تحلیل جدید نه‌تنها علت ظاهری مغزهای کوچک در مومیایی‌های آتاکاما را روشن کرده، بلکه نشان داده این نمونه‌ها شواهدی از قدیمی‌ترین فناوری حفظ جسد جهان را در خود دارند. بررسی دقیق این مجموعه، درک ما از دانش فنی و باورهای معنوی تمدن‌های اولیه آمریکای جنوبی را دگرگون کرده است؛ تمدن‌هایی که در سکوت خشک‌ترین بیابان دنیا، رازهای خود را هزاران سال پنهان نگه داشته بودند.