اگر تا به حال در یک روز آفتابی به آسمان آبی خیره شدهای و نقطههای سفید ریز، درخشان و بسیار کوچک را دیدهای که مثل دانههای میکروسکوپی نور با سرعت بالا حرکت میکنند، احتمالاً اولین فکری که به ذهنات رسیده این است: «فلوتر چشم!» اما گزارش جدید IFLScience یک نکته مهم را تأیید میکند: این پدیده همیشه فلوتر نیست؛ گاهی چیزی کاملاً متفاوت و علمی پشت آن است. این نقطههای سفید کوچک که فوراً ظاهر و ناپدید میشوند، مسیری زیگزاکی یا جهشی دارند و معمولاً تنها زمانی دیده میشوند که به آسمان روشن نگاه میکنی، در واقع پدیدهای کاملاً طبیعی به نام پدیدهٔ شیِرِر (Scheerer Phenomenon) هستند – پدیدهای که ربطی به نقص بینایی یا مشکل چشم ندارد، بلکه نشانهای از عملکرد کاملاً طبیعی بدن است.
پدیدهٔ شیِرِر در واقع تصویری است که ما از گلبولهای سفید خون هنگام عبور از مویرگهای پشت شبکیه میبینیم. درک این موضوع شاید ابتدا عجیب به نظر برسد: چطور میشود حرکت خون را دید؟ اما نکته همینجاست. وقتی به یک سطح بسیار روشن – مثل آسمان آبی بدون ابر – نگاه میکنی، نور شدید به داخل چشم وارد میشود و سلولهای نوری شبکیه را در سطح بالا تحریک میکند. در همین زمان، مویرگهای پشت شبکیه در حال عبور دادن گلبولهای قرمز و سفید هستند. چون گلبولهای قرمز نور را بیشتر جذب میکنند، اما گلبولهای سفید بخش زیادی از نور را بازتاب میدهند، این اختلاف باعث میشود گلبولهای سفید برای کسری از ثانیه به صورت نقاط سفیدِ درخشان دیده شوند.
در فلوترها، ما ذراتی را میبینیم که داخل زجاجیه چشم شناورند و با حرکت چشم تکان میخورند. اما در پدیدهٔ شیِرِر، مسیر حرکت این نقاط کاملاً متفاوت است:
• بسیار کوچکاند،
• مسیرشان سریع و قوسی است،
• به شکل رقصان، جهشی و تقریباً نورانی حرکت میکنند،
• و تنها در نور شدید دیده میشوند.
IFLScience توضیح میدهد که این اثر کاملاً طبیعی است و نشاندهندهٔ سلامت جریان خون در چشم است. حتی میتواند در محیط روشن ابزاری برای تست سلامت شبکیه استفاده شود. پزشکان میدانند اگر فردی این نقاط نورانی را هنگام نگاه به آسمان ببیند، بهطور معمول نشانهٔ عملکرد درست مویرگهای شبکیه و اکسیژنرسانی موفق است.
جالب اینجاست که این پدیده از بیش از صد سال پیش مورد مطالعه بوده، اما تازه در دهههای اخیر با تکنیکهای تصویربرداری و مدلسازی دقیق توضیح داده شده است. دانشمندان متوجه شدهاند که هر بار یک گلبول سفید وارد مویرگ میشود، جریان خون را برای لحظهای مختل میکند، سرعت را تغییر میدهد و همین تغییر باعث ایجاد الگوی حرکت جهشی میشود که ما به صورت «نقطههای سفید سریع» میبینیم.
اما چرا فقط به آسمان نگاه کردن این پدیده را فعال میکند؟ چون نور آبی بهطور مستقیم گیرندههای مخروطی خاصی را در شبکیه تحریک میکند و در عین حال کنتراست بین گلبول سفید و محیط اطرافش را افزایش میدهد. این کنتراست باعث میشود مسیر حرکت آن برای لحظهای قابلمشاهده شود. به همین دلیل است که در اتاق تاریک یا نور معمولی هیچچیز دیده نمیشود.
این پدیده البته میتواند با برخی مشکلات واقعی بینایی اشتباه گرفته شود. فلوترها معمولاً تیرهاند و با حرکت چشم جابهجا میشوند. فتوپسیا (درخشهای نور) معمولاً نشانهٔ کشش شبکیه یا میگرن چشمی است. اما پدیدهٔ شیِرِر نه خطرناک است، نه نشانهٔ بیماری. تنها، یکی از هزاران جلوه ظریف و حیرتانگیز سیستم بینایی انسان است که بهطور معمول متوجه آن نمیشویم.
IFLScience تأکید میکند که این پدیده به هیچ درمانی نیاز ندارد و حتی دیدن آن کاملاً طبیعی است. تنها زمانی که نیاز به بررسی پزشکی وجود دارد، زمانی است که فرد اشکال بزرگ، تاریک، ثابت یا افزایش ناگهانی فلوترها را تجربه کند. اما نقطههای سفید ریز و سریع – آن هم فقط در نور شدید – نشانهٔ جریان خون فعال و سالماند.
پس اگر دفعه بعد به آسمان نگاه کردی و این نقطههای سفید میکروسکوپی را دیدی، بدان که اینبار مادرت طبیعت دارد خودش را لو میدهد: تو داری گلبولهای سفید خودت را در حال انجام وظیفه میبینی – آن هم در لحظه.