«مرگ سیاه» بین سالهای ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۳ میلادی جان بیش از ۵۰ میلیون نفر را گرفت؛ یعنی نزدیک به یکسوم جمعیت اروپا.
اما دههها بود که مورخان و زمینشناسان نمیدانستند چرا این طوفان مرگبار، درست در آن سالها چنان سریع و ویرانگر گسترش یافت.
گزارش تازه IFLScience با اتکا به هستههای یخی، سوابق حلقههای درختی و دادههای گوگردی نظریهای را تقویت میکند:
یک فوران آتشفشانی عظیم اما ناشناس، چند سال پیش از آغاز پاندمی، آبوهوای جهان را دگرگون کرده و شرایط را برای مرگبارترین فاجعه تاریخ بشر آماده کرده است.
فوران از کجا بوده؟ هنوز مشخص نیست
دانشمندان میگویند حجم گوگرد و خاکستر ثبتشده در هستههای یخ گرینلند و قطب جنوب نشان میدهد:
- فوران بین سالهای ۱۳۳۸–۱۳۳۹ میلادی رخ داده
- میزان انتشار گوگرد معادل فورانهای عظیم تامبورا یا راپا نوئی بوده
- اما هیچ آتشفشانی در تاریخ مکتوب با این مشخصات ثبت نشده است!
پس چه شده؟
یا این فوران از آتشفشانی دورافتاده بوده که کسی ندیده،
یا در منطقهای رخ داده که اسنادش از بین رفته،
یا شاید ناحیهای در اقیانوس آرام یا آلاسکا بوده که در آن دوره جمعیت انسانی کم بوده است.
این فوران چه بلایی سر جهان آورد؟
IFLScience توضیح میدهد که این فوران یک «زمستان آتشفشانی» خفیف ایجاد کرده:
- کاهش دمای نیمکره شمالی بین ۱ تا ۲ درجه
- بارشهای نامنظم
- کاهش محصول گندم و غلات
- افزایش قحطی و سوءتغذیه
- تضعیف سیستم ایمنی ساکنان اروپا
- افزایش مهاجرت و جابهجایی جمعیتها
این مجموعه شرایط، اروپا را تبدیل به بهشت طاعون یرسینیا پستیس کرد.
اتصال حلقههای درختی و دادههای یخ به طاعون
درختان اروپایی در سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۵ رشد بسیار ضعیفی داشتند؛
این یعنی:
- تابستانهای سرد
- بارشهای شدید
- کمبود نور خورشید
- کاهش بازده خاک
همزمان هستههای یخی هم نشان میدهند که لایههای گوگرد در این بازه غیرعادی زیاد بوده است.
دانشمندان حالا این دو مجموعه داده را کنار هم گذاشته و نتیجه واضح است:
فوران آتشفشانی ≈ آشفتگی اقلیمی ≈ قحطی ≈ ضعف سیستم ایمنی ≈ انفجار طاعون
چطور طاعون اینقدر سریع پخش شد؟
در دهه ۱۳۴۰ اروپا بهخاطر قحطی، مهاجرت و ناآرامیهای اقتصادی بیثبات شده بود.
در چنین وضعیتی:
- جابهجایی گسترده مردم
- تجارت فعال دریایی
- حضور جوندگان در مراکز انبار غلات
- ضعف عمومی بدنها
- متراکمبودن شهرهای قرون وسطی
همه باعث شدند طاعون با سرعتی وحشتناک شهر به شهر حرکت کند.
محققان اکنون میگویند اگر آن فوران آتشفشانی رخ نمیداد، «مرگ سیاه» احتمالاً چنین ابعاد آخرالزمانی پیدا نمیکرد.
آیا میتوان آتشفشان «قاتل» را پیدا کرد؟
دانشمندان چند گزینه احتمالی دارند:
- کامتچاتکا روسیه
- آلاسکا و جزایر آلئوتیان
- اندونزی
- قاره ناشناخته جنوبگان (آتشفشانهای زیر یخ)
- شبهجزیره کوریل
اما فعلاً هیچیک تأیید نشده است.
پژوهشگران میگویند نیاز است:
- تاریخگذاری ایزوتوپی خاکسترهای پیدا شده
- نقشهبرداری از مواد آتشفشانی در اقیانوس
- بررسی یخهای عمیقتر قطب جنوب
شاید در سالهای آینده «قاتل اقلیمی» که راه را برای مرگ سیاه باز کرد، شناسایی شود.
چرا این کشف مهم است؟
چون نشان میدهد فورانهای بزرگ آتشفشانی میتوانند بهطور غیرمستقیم پاندمیهای عظیم ایجاد کنند.
این یعنی:
- اقلیم و بیماری بهشدت به هم متصلاند
- یک فوران کوچک میتواند زنجیرهای از بحرانهای غذایی، مهاجرتی و اپیدمیولوژیک ایجاد کند
- تاریخ بشر بیش از چیزی که فکر میکنیم از آتشفشانها تأثیر گرفته است
و البته یک پیام هشدار دارد:
اگر فورانی مشابه امروز رخ دهد، جهان مدرن هم آسیبپذیر خواهد بود.