وقتی نام «هیرون اسکندرانی» یا Hero of Alexandria به میان میآید، بسیاری او را یک مهندس باستانی میدانند؛ اما حقیقت این است که او فراتر از یک مهندس بود. او خالق نخستین ماشین بخار جهان، پدر درهای خودکار معابد، استاد ترکیب علم با جادو و اولین طراح جلوههای ویژه مذهبی بود. مردی که ۲هزار سال پیش کاری کرد که مردم باور کنند خدایان واقعاً در معابد حضور دارند و ارادهشان را از طریق سازوکارهای مرموز نشان میدهند. و حالا گزارش جدید IFLScience با کنار زدن پردههای تاریخی، بار دیگر قدرت شگفتانگیز کارهای او را آشکار کرده است: هیرون نه جادوگر بود، نه پیامبر؛ او یک نابغه علمی بود که با فیزیک، فشار هوا، بخار، مکانیک و هیدرولیک، «اعمال خدایان» را تولید میکرد.
آنچه او طراحی کرده بود فقط یک سرگرمی یا نمایش مذهبی نبود. اینها پیشرفتهترین ایدههای مهندسی جهان قدیم بودند؛ ایدههایی که قرنها جلوتر از زمانه خودشان قرار داشتند. از درهای معابد که بدون لمس انسان باز میشدند، تا سیستمهایی که قربانیسوزان را خودکار فعال میکردند، تا دستگاههایی که صدای رعد تولید میکردند، و حتی اسباببازیهای مکانیکی که با فشار هوا حرکت میکردند. هیرون درواقع اولین کسی بود که نشان داد چگونه میتوان از قوانین طبیعی برای ساختن «معجزه» استفاده کرد.
او در اسکندریه، شهری که در دوران هلنیستی مرکز علم جهان بود، آموزش دید. کتابخانه اسکندریه و جامعه دانشمندان آن، محیطی فراهم کرده بود که در آن دانش مکانیک، ریاضیات و فیزیک میتوانست شکوفا شود. هیرون از همین فضا استفاده کرد و دست به خلق اختراعاتی زد که بسیاری از آنها امروز هم الهامبخش مهندسان است. Aeolipile یا گوی بخار او — نخستین موتور بخار تاریخ — اساس کار موتورهای بخار ۱۸۰۰ سال بعد را تشکیل داد.
اما جذابترین بخش داستان هیرون، استفاده او از فناوری برای خلق تجربههای مذهبی کاملاً خودکار است. مردم در معابد یونانی–مصری وقتی نذر میآوردند یا هدیهای میگذاشتند، انتظار داشتند پاسخی از خدایان ببینند. هیرون این پاسخ را با علم فراهم میکرد. او دستگاههایی طراحی کرد که در اثر روشنشدن آتش قربانگاه، درهای عظیم معبد بدون دخالت انسان باز میشدند. راز آن ساده نبود: لولهها، سیفونها، اتصالات، فشار بخار و تغییر حجم هوا باعث حرکت جکها و چرخدندهها میشد. برای مردم آن دوران این صحنه چیزی کمتر از معجزه نبود.
در جای دیگری، او دستگاههایی ساخت که وقتی مردم سکهای در آن میانداختند، آب مقدس میداد. بله، درست خواندی: دقیقاً همان چیزی که امروز به آن «فروشنده خودکار» (Vending Machine) میگوییم! هیرون با طراحی یک سیستم وزنمحور، سازوکاری ساخت که وزن سکه، دریچهای را برای چند ثانیه باز میکرد و مقدار مشخصی آب را عبور میداد.
اختراعات دیگر او شامل ماشینهای تئاتری خودکار بود: دستگاههایی که با یک نیروی اولیه کوچک، یک نمایش کامل را شامل حرکت عروسکها، باز و بستهشدن پردهها و حتی صداهای محیطی اجرا میکردند. این سیستم از طنابها، قرقرهها و وزنههای تنظیمشده ساخته شده بود و میتوانست تا چند دقیقه بدون دخالت کاربر اجرا شود — درست مثل نسخه اولیه روباتهای امروزی.
گزارش IFLScience یادآوری میکند که هیرون فقط یک مخترع نبود، بلکه یکی از نخستین مهندسان استفادهکننده از علم در خدمت نمایش، احساس و تجربه انسانی بود. اختراعات او راه را برای شکلگیری مهندسی تعاملی، اتوماسیون، روباتیک و حتی جلوههای ویژه سینما هموار کرد. جامعه آن زمان درک نمیکرد اینها چگونه کار میکنند، اما هیرون میدانست که «جادو چیزی نیست جز علمی که هنوز فهمیده نشده».