«ایگو دث» یا فروپاشی موقت حس «خود»، مفهومی است که سال‌ها در عرفان، مدیتیشن عمیق و تجربیات معنوی شرق مطرح بوده؛ اما اکنون پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که برخی روان‌گردان‌ها نیز می‌توانند الگوهای مشابهی در مغز ایجاد کنند. گزارش تازه منتشرشده در IFLScience به یافته‌هایی اشاره می‌کند که نشان می‌دهد داروهایی مانند سیلوسایبین می‌توانند شبکه‌های مغزی را به حالتی شبیه مراقبه‌های بسیار عمیق وارد کنند؛ حالتی که در آن احساس مرزبندی بین «من» و جهان بیرونی کمرنگ یا حتی حذف می‌شود.
دانشمندان در این مطالعه نشان داده‌اند که زیر تأثیر روان‌گردان‌ها، مغز وارد وضعیتی از کاهش فعالیت شبکه پیش‌فرض (DMN) می‌شود؛ شبکه‌ای که مسئول تفکر درونی، حس خودآگاهی و بازنمایی «من» است. همین کاهش فعالیت، یکی از ویژگی‌های اصلی مدیتیشن‌های پیشرفته نیز هست. وقتی DMN آرام می‌شود، الگوهای مغزی هماهنگ‌تری شکل می‌گیرد و تجربه‌ای گزارش می‌شود که افراد آن را به صورت احساس «وحدت»، «دور شدن از خود»، «گسترش ادراک» یا «از بین رفتن مرزهای فردی» توصیف می‌کنند.
در سطح امواج مغزی، پژوهشگران الگوهای شبیه امواج آلفا و تتای عمیق را مشاهده کردند؛ الگوهایی که در حالت آرامش فراعمیق یا مراقبه‌های سطح بالا دیده می‌شوند. این یافته به‌خصوص مهم است؛ زیرا نشان می‌دهد روان‌گردان‌ها فقط موجب «توهم» نمی‌شوند، بلکه می‌توانند ساختار فعالیت مغز را به شکل قابل اندازه‌گیری تغییر دهند و آن را به حالت‌هایی نزدیک کنند که معمولاً تنها با سال‌ها تمرین مدیتیشن حاصل می‌شود.
نکته کلیدی پژوهش این است که تجربه «ایگو دث» نه‌تنها تصادفی نیست، بلکه ارتباط مستقیمی با همین تغییرات الکتریکی و شبکه‌ای در مغز دارد. به عبارت دیگر، وقتی شبکه‌های کنترل‌کننده حس «خود» به‌طور هم‌زمان خاموش و شبکه‌های ادراکی فعال‌تر می‌شوند، مغز وارد حالتی می‌گردد که فرد آن را به عنوان ناپدید شدن مرزهای هویتی تجربه می‌کند.
با این حال، محققان هشدار می‌دهند که استفاده از روان‌گردان‌ها بدون نظارت متخصص می‌تواند خطرناک باشد. تفاوت اصلی مدیتیشن و روان‌گردان‌ها در همین نقطه است: در مدیتیشن، مغز با تمرین تدریجی به این حالت‌ها می‌رسد، اما در روان‌گردان‌ها این تغییرات ناگهانی است و می‌تواند تجربه‌های شدید، اضطراب‌زا یا حتی آسیب‌زا ایجاد کند—به‌خصوص برای افرادی که زمینه اختلالات روانی دارند.
در مجموع، پژوهش جدید فهم ما را از رابطه ذهن، هویت و آگاهی گسترش می‌دهد و نشان می‌دهد که مرز بین تجربه معنوی و تجربه شیمیایی بسیار باریک‌تر از چیزی است که پیش‌تر تصور می‌شد.