۱. نقطه شروع: ادعای عجیبی که دنیا را شوکه کرد
در سال ۲۰۰۸، پژوهشگران دانشگاههای آلمان و چک با بررسی هزاران تصویر ماهوارهای Google Earth مدعی شدند:
- گاوها در حالت استراحت و چرا
- بهطور میانگین
- بدنشان را در راستای شمال–جنوب تنظیم میکنند
این تحقیق منتشر شد و طوفانی بزرگ به پا کرد.
چرا؟
چون اگر درست باشد، یعنی گاوها مثل پرندگان مهاجر دارای حس مغناطیسی (magnetoreception) هستند.
۲. مطالعات جدیدتر: نتایج متناقضاند
IFLScience میگوید از آن زمان چندین تیم تحقیقاتی مستقل تلاش کردند این یافته را تکرار کنند.
نتیجه؟
گروههایی که تأیید کردند:
- برخی پژوهشگران گفتند الگوی شمال–جنوب واقعاً در دادهها دیده میشود
- حتی در بزها و گوزنها نیز گزارشهایی مشابه ثبت شده
گروههایی که رد کردند:
- پژوهشهای سالهای ۲۰۱۱، ۲۰۱۳ و ۲۰۲۰ با دادههای دقیقتر نشان دادندهیچ الگوی معناداری وجود ندارد
- یا حتی همراستاییهای مشاهدهشده میتواند ناشی ازخصوصیات زمین، شیب مرتع، جهت باد، یا رفتارهای گلهای باشد
۳. چرا تشخیص این موضوع سخت است؟
IFLScience توضیح میدهد که چند مانع جدی وجود دارد:
- دادههای ماهوارهای همیشه دقیق نیستند
- گاوها در طول روز بارها جهت میچرخانند
- قرارگیری در سایه، شیب زمین و دسترسی به آب جهت را تغییر میدهد
- اندازهگیری جهت بدن گاو در عکسهای بالا بهراحتی دچار خطاست
- رفتارهای اجتماعی گله میتواند همراستایی مصنوعی ایجاد کند
به اینها اضافه کن که میدان مغناطیسی زمین بسیار ضعیف است.
۴. آیا دیگر حیوانات چنین توانایی دارند؟
بله — و همین موضوع باعث شده فرضیه درباره گاوها جدی گرفته شود.
موجوداتی که حس مغناطیسی قطعی دارند:
- پرندگان مهاجر
- لاکپشتهای دریایی
- برخی ماهیها
- زنبورها
- سگها (طبق برخی مطالعات دفع ادرار در راستای شمال–جنوب!)
بنابراین، اگر گاوها نیز چنین قابیلیتی داشتند، چندان دور از ذهن نبود.
اما شواهد تاکنون قطعی نیست.
۵. آیا میدانهای الکتریکی خطوط برق روی رفتار گاوها اثر دارد؟
مطالعاتی وجود دارد که نشان میدهد خطوط فشار قوی میتوانند جهتگیری برخی حیوانات را مختل کنند.
این اهمیت دارد، چون اگر گاوها حس مغناطیسی داشتند، باید هنگام نزدیک شدن به خطوط برق رفتاری غیرعادی نشان میدادند.
نتیجه؟
- برخی پژوهشها هیچ تأثیری پیدا نکردند
- برخی دیگر اختلال خفیف را گزارش کردند
بنابراین تصویر همچنان مبهم است.
۶. جمعبندی IFLScience: پاسخ نهایی چیست؟
IFLScience نتیجه میگیرد:
«در حال حاضر هیچ شواهد علمی قطعی وجود ندارد که گاوها به میدان مغناطیسی زمین جهتگیری کنند.»
اما:
- برخی دادهها این احتمال را رد نمیکنند
- دادههای دیگر این فرضیه را کاملاً بیاعتبار میکنند
- رفتار حیوانات بسیار پیچیدهتر از آن است که از یک دید هوایی بتوان قضاوت کرد
- تحقیقات آینده با سنسورهای دقیق ممکن است حقیقت را روشن کند
بنابراین:
نه تأیید، نه رد — فقط یک معمای حلنشدهٔ دیگر درباره هوش و رفتار جانوری.