دنیای هوش مصنوعی با سرعتی در حال رشد است که حتی غولهای فناوری هم برای همراهی با آن مجبور به بازتعریف آینده شدهاند. حالا «گوگل» یک قدم فراتر رفته و ایدهای را مطرح کرده که بیشتر شبیه به یک سناریوی علمی–تخیلی بهنظر میرسد تا برنامهای واقعی: ساخت و استقرار دیتاسنترهای هوش مصنوعی در فضا تا سال ۲۰۲۷. این طرح جاهطلبانه، که توسط مدیرعامل گوگل مطرح شده، هدفش کاهش مصرف انرژی روی زمین، کنترل گرمای تولیدشده توسط مدلهای عظیم AI، و استفاده از شرایط منحصربهفرد مدار پایین زمین است؛ جایی که سرمای خلأ و انرژی خورشیدی میتواند دو چالش اصلی دیتا را حل کند. اما IFLScience میگوید یک «مشکل عظیم» وجود دارد که اجرای پروژه را بهشدت زیر سؤال میبرد.
برای درک اهمیت این طرح باید بدانیم مدلهای هوش مصنوعی امروز چه میزان انرژی مصرف میکنند. آموزش یک مدل بزرگ میلیونها واتساعت انرژی نیاز دارد و دیتاسنترها امروزه جزو پرمصرفترین زیرساختهای تکنولوژیک جهاناند. به همین دلیل بسیاری از شرکتها در حال ساخت مراکز داده در مناطق سردسیر یا کنار نیروگاهها هستند. اما گوگل میگوید راهحل نهایی نه روی زمین، بلکه در مدار زمین است، جایی که سرمای دائمی، تابش مستقیم خورشید، نبود محدودیت زمین، و شرایط ریزگرانش میتوانند نسل جدیدی از زیرساختهای هوش مصنوعی را ممکن کنند.
این ایده در نگاه اول بسیار آیندهنگرانه است: دیتاسنترهایی که در فضا میچرخند، انرژی خورشیدی خالص جذب میکنند، گرمای ایجادشده را مستقیماً به خلأ منتقل میکنند و مدلهای هوش مصنوعی بسیار بزرگتر را آموزش میدهند. از طرف دیگر، ساخت دیتاسنتر در فضا میتواند فشار زیستمحیطی روی زمین را کاهش دهد، چون دیگر نیاز به مصرف آب، زمین و سیستمهای خنککننده عظیم روی زمین نخواهد بود.
اما همانطور که IFLScience اشاره میکند، یک مشکل اصلی وجود دارد که کل پروژه را متزلزل میکند: بزرگترین چالش، انتقال داده است. حتی اگر امروز بتوان دیتاسنتر را به فضا برد، اتصال آن به زمین — با پهنای باند لازم برای آموزش مدلهای عظیم AI — یک مانع تقریباً غیرقابل عبور است. حجم دادههایی که یک مدل بزرگ در هر ثانیه تولید، تبادل و مصرف میکند بسیار بیشتر از چیزی است که لینکهای ماهوارهای امروزی بتوانند پشتیبانی کنند. ارتباطات نوری فضایی هنوز در مراحل اولیهاند و انتقال دادههای پتابایتی در لحظه تقریباً غیرممکن است.
علاوه بر این، هزینه ارسال سختافزار به فضا، تعمیر و نگهداری، تأخیر سیگنال، ریسک برخورد با زبالههای فضایی، و کنترل دما در ساختارهای بسیار بزرگ هنوز مشکلات حلنشدهاند. حتی اگر فناوری خنکسازی فضایی مزیت داشته باشد، ساخت خود دیتاسنتر در فضای نزدیک زمین یک پروژه چندمیلیارددلاری با ریسک بالا است.
با این وجود، ایده گوگل نشان میدهد که صنعت هوش مصنوعی در حال عبور از مرحلهای است که نیازهای زمینمحور برایش کافی باشد. حتی اگر این طرح تا ۲۰۲۷ عملی نشود، مسیر آینده را روشن میکند: AI بهقدری عظیم خواهد شد که زمین به تنهایی نمیتواند آن را پشتیبانی کند. این احتمالاً آغاز عصر جدیدی است که در آن «ابررایانش فضایی» (Space-based computing) تبدیل به یک صنعت چندصد میلیارددلاری خواهد شد.
به بیان دیگر، گوگل با این طرح میگوید آیندهٔ هوش مصنوعی نهتنها روی زمین ساخته نمیشود، بلکه بخشی از آن واقعاً باید در فضا شکل بگیرد — هرچند فعلاً بزرگترین مانع آن یک حقیقت ساده اما عظیم است: راه ارتباطی با زمین جواب نمیدهد.